Crisis en opbloei

Crisis en bloei.
De rente voor langlopende leningen van het kapitaal was bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog in 1568 gestegen van 6% naar 17%. Toen het uitzicht op een zelfstandige republiek groter werd, daalde de rente met twee grote sprongen. Aan het einde van de 16de eeuw konden grote projecten zoals stadsuitbreidingen, de scheepsbouw en grote andere werken goedkoop worden gefinancierd.(1)

De crisis.
Aan het eind van de 15e eeuw ontstond er een ernstige crisis ten gevolge van het oplaaien van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Deze trof Hoorn in het bijzonder. De stad werd geplunderd, de handel lag stil, er was hongersnood en de pest brak uit. West-Friesland werd bovendien getroffen door extreem hoge vloeden. In deze tijd verdween de scheepsbouw geheel uit Hoorn. Men moest het bouwen van schepen uitbesteden, zoals blijkt uit aantekeningen van Velius bij het jaar 1518: ‘… kwam eerst van Edam tot Hoorn het vermaerde schip dat men de Baertze van Hoorn noemde: twelcke daar ghetimmerd was tot costen van Hoorn en van de dorpen daer omtrent.

Slechte tijden.
In 1518 telde Hoorn 5.500 inwoners, waaronder 1.800 armen. Daarvan leefden er 1.200 van aalmoezen van instellingen. Volgens het schotboek, waarin de inkomsten van de vorst uit grondbelasting werden geregistreerd, behoorden 98 van de 232 ambachtslieden en neringdoenden in Hoorn tot de armere bevolking met een belastingaanslag van 0 tot 0,5 pond. Uit onderstaand fragment uit het schotboek van 1518 blijkt dat lijndraaiers en zeilmakers behoorden tot de minst verdienende ambachtslieden, de organist het meeste.

Ambachten....................Aantal...Gem.aanslag in ponden.
Grafmaker (grafdelver)...........1...................0.
Lyndrayer (touwslager............3...................0,7.
Zeylmaker (zeilmaker.............1...................1.
Scuytmaker(scheepsbouwer)..5...................2.
Scipper (schipper)..................8...................3.
Coman (koopman).................0...................3,5.
Organist................................2...................5.

De minste belastingbetaler was de grafmaker met 0 ponden en de meeste betaler was de organist met 5 pond. Een schotspond (pd) is een belastingeenheid en komt overeen met 100 Rijnse guldens aan bezit. (2)

Opbloei.
Pas in 1528 was er weer sprake van enige activiteit in de scheepsbouw, toen twee timmerlieden de eerste helling op het Baatland aanlegden. ‘Om schepen op ’t land te winden en te vertimmeren’ schrijft Velius, wat er op zou kunnen duiden dat het alleen een onderhouds- en reparatiewerf betrof. Hier ging men al spoedig over tot het bouwen van complete schepen. Over verdere scheepsbouwactiviteiten in dit tijdperk is weinig bekend.

Nieuwe investeringen.
In de roerige beginperiode van de opstand tegen het Spaanse bewind (1568) was de kapitaalrente tot extreme hoogte gestegen in verband met de oorlogsdreiging. Nadat de Spanjaarden uit het Noorderkwartier waren verdreven, keerde de rust weer. Rijke Vlaamse reders, kooplieden en bouwmeesters vestigden zich in de Noordelijke Nederlanden. Vanuit Amsterdam, dat nog zes jaar Spaansgezind bleef, weken schippers, scheepstimmerlieden, zeilmakers en andere vaklieden uit naar Hoorn. Het afwenden van de oorlogsdreiging had een sterke daling van de kapitaalrente tot gevolg. Een hernieuwd vertrouwen in de toekomst leidde daarna tot een tweede forse daling, wat een toename van investeringen tot gevolg had en het begin markeerde van de Gouden Eeuw. Door het aantrekken van de graanhandel met het Oostzeegebied nam de behoefte aan schepen toe. Vanuit de Oostzeelanden en Noorwegen werden hout en materialen als teer, ijzer, koper, huiden, leer, was, hennep en vlas aangevoerd. Handel en nijverheid bloeiden weer op.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bronnen:
1. Artikel ’Rente door de eeuwen heen’in Geld & belegging 5e jaargang 1997 nr.3.
2. P.Koster
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Volgende Blog: Scheepsbouw in de 16de en 17de eeuw.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------