• Ontstaan van de Zuiderzee
  • Hoorn aan de Zuiderzee
  • Wester-en Oosterpolder
  • De Slag op de Zuiderzee
  • Scheepsbouw 1300-1900
  • Weeskinderen passie ontsluierd
  • De zakking van de stad
  • Zout en scheepshout
  • Holland ontdekt Australië
  • De Vrouwe Maria Jacoba
  • De veelzijdige J.J.Bilhamer
  • Milankovic parameters
  • Diagram Aarde en Klimaat
  • Drame op de Waddenzee
  • Henk van Woesik

 

De ontwikkeling, bloei en ondergang van de scheepsbouw in Hoorn

Door Henk van Woesik juli 2000. (Bewerkt in juni 2013).

Een scheepswerf in de 17de eeuw. Detail van schilderij van Adam Willarts uit ca. 1630

Hoorn was belangrijk in scheepsbouw. 

Hoorn speelde vanaf de14e tot aan het begin van de17e eeuw een belangrijke rol in de ontwikkeling van de scheepsbouw in Europa.

De eerste haringbuis staat ongeveer zoals de oude tegel geschilderd is.

Men bouwde schepen voor de visserij, de koopvaart en de Admiraliteit. Na altijd overnaadse schepen te hebben gebouwd, ging men in de 15e eeuw over op gladboordige of karveelbouw. Dit in navolging van schepen uit het Iberisch-Atlantische gebied. Men hanteerde daarbij echter een andere bouwvolgorde in vergelijking met de scheepsbouwers in de Maassteden en Zeeland. De bouwwijze van het Noorderkwartier werd bekend als ‘gladboordig op z’n Hollands’.

Sterke rentedaling.

Twee sterke rentedalingen aan het eind van de 16e eeuw (1) zorgden voor een krachtige impuls voor de Nederlandse economie en met name voor de scheepsbouw. Dit luidde het begin in van de Gouden Eeuw. Mede dankzij uitstekend vakmanschap stond Hoorn in de 16e en een deel van de 17e eeuw aan de top van de ‘scheepsbouwkonst’. Op grond van veel kennis en ervaring werden nieuwe scheepstypen ontwikkeld, waaronder het fluitschip, dat de vrachtvaarder van Europa werd. Na de tweede helft van de 17e eeuw namen de activiteiten in de scheepsbouw geleidelijk af, tot deze tak van nijverheid aan het eind van de 18e eeuw nog nauwelijks enige betekenis had.

Het replica VOC-schip van Batavia 1628. Gebouwd in Lelystad.  

Vraag naar laadruimte.

De scheepsbouw ontwikkelde zich voornamelijk als gevolg van de vraag naar laadruimte, de aard van de lading en de omstandigheden van de te bevaren wateren. Meer laadruimte vereiste grotere schepen; zware lading vroeg om sterke scheepsrompen. De diepte en aard (2) van het te bevaren water stelden eisen aan de vorm van de romp. Zo ont­stond door de jaren heen een grote verscheidenheid aan scheepstypen.

Bouwen en evolueren van type schepen. 

Men streefde steeds naar verbetering, maar vaak moesten compromissen worden gesloten ten gunste of ten nadele van zeileigenschappen, laadcapaciteit en diepgang. De in de praktijk opgedane ervaringen werden verwerkt in nieuwe schepen. Door eigenschappen van het ene met het andere type te combineren, ontstonden nieuwe scheepstypen, die op hun beurt ook weer evolueerden.

De scheepstimmerwerf der Admiraliteit van Amsterdam, Ludolf Bakhuysen, 1655 - 1660​.

​Bouwen met verhoudingen.

Kennis van de scheepsbouw moest in de praktijk worden opgedaan en werd van generatie op generatie overgedragen, vaak van vader op zoon. In de 17e eeuw bouwde men schepen volgens bepaalde verhoudingen. In een ‘charter’ legde men de specificaties van een schip vast, zoals de lengte over de stevens. Op basis daarvan bepaalde men de breedte en de holte (diepte) van de romp en de plaats van het grootspant (3). De dikte van de voorsteven stond in verhouding tot de lengte van het schip. Andere onderdelen van de romp werden weer afgeleid van de dikte van de voorsteven of van de lengte van het schip. Deze gegevens werden vastgelegd in ‘tafels’(4).

In 1725 bouwen van tekening.

Rond 1725 begon men in Holland schepen te ontwerpen met behulp van tekeningen. Het ontwerpen van schepen op basis van technische berekeningen en het in tekening brengen daarvan kreeg men pas in de 19e eeuw onder de knie.

Over de scheepsbouw van vóór die tijd zijn dus weinig gegevens bekend. Nam door één of andere oorzaak de vraag naar schepen af, dan stagneerden de bouwactiviteiten. Als zo’n periode lang duurde, had geen overdracht plaats aan een volgende generatie en dreigden kennis en vakmanschap verloren te gaan. Mede daardoor is onze kennis van de vroegere scheepsbouw beperkt. Wat in oude bronnen is opgetekend, is geïnterpreteerd naar de huidige wetenschap.

Veel kennis van de scheepsarcheologie

Een belangrijk deel van wat we nu weten, is te danken aan onderzoek van scheepswrakken door het ROB/NISA, (de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en het Nederlands Instituut voor  en aan het op traditionele wijze nabouwen van replica’s van grote zeegaande schepen (Scheepsarcheologie), zoals de Batavia, de Kamper Kogge en de Zeven Provinciën (in aanbouw).

In deze bijdrage over de scheepsbouw ligt het accent op de constructie en vorm van de romp. Na deze beschrijving volgt een overzicht van de scheepstypen die worden genoemd in de kronieken van Hoorn.

 


Noten:

1. De rente voor lening van langlopend kapitaal was bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog in 1568 gestegen van 6% naar 17%. Toen het uitzicht op een zelfstandige republiek groter werd, daalde de rente met twee grote spron­gen. Aan het einde van de 16e eeuw konden grote projecten zoals stadsuit­breidingen, de scheepsbouw en andere grote werken goedkoop worden gefi­nancierd. Bron: Artikel `Rente door de eeuwen heen' in Geld & beleggen 5e jaar­ gang 1997 nr. 3.

2. In diep water ontstaat een hoog golfty­pe met een lange golflengte (afstand tussen de golftoppen). In ondiep water zijn de golven minder hoog, maar stei­ler. De golflengte is korter. Deze facto­ren oefenden een grote invloed uit op het ontstaan van de verscheidenheid aan scheepstypen en rompvormen die in de loop der jaren in ons land tot ontwikkeling kwamen.

3. Het grootspant was het spant waar een schip de grootste breedte had. De plaats daarvan werd bepaald op een derde van de lengte gemeten vanaf de voorsteven. Voor de breedte of wijdte van het schip hanteerde men ongeveer een vierde van de scheepslengte. Hiervan werd evenwel vaak afgeweken. De holte van een schip was de hoogte van de romp bij het grootspant, geme­ten vanaf de kiel tot aan de eerste uit­watering (spuigat). Hiervoor werd een tiende van de lengte gerekend.

4. Een gehanteerde tafel was bijvoorbeeld de Tafel van Grebber, waarin de vorm­bepalende onderdelen van een schip werden vastgelegd. Scheepsbouwmeester jan Dirksz Grebber was in de eerste helft van de 17e eeuw actief op de Amsterdamse scheepswerven.


De bloggen:

  • Scheepsbouw  in de middeleeuwen tot 1450
  • Scheepsbouw van 1450 tot de 16de eeuw.
  • Crisis en opbloei
  • Scheepsbouw in de 16de en 17de eeuw.
  • Gladboordig op zijn Hollands.
  • Hout voor de scheepsbouw.
  • Houtbewerking in de scheepsbouw.
  • De verlenger en het fluitschip zijn Hoornse ontwikkelingen.
  • Liorne de architect van het fluitschip.
  • Achtien scheepshellingen.
  • Van stapel lopen.
  • De schrik van de paalworm.
  • Teruggang.
  • De scheepsbouw in de 18de en 19de eeuw.​
  • Het einde van de scheepsbouw.
  • Scheepstypen in de middeleeuwen
  • Scheepstypen in de 16de eeuw I.
  • Scheepstypen in de 16de eeuw II
  • Scheepstypen in de 16de eeuw III
  • Scheepstypen in de 17de eeuw I.
  • Scheepstypen in de 17de eeuw II.​   
  • Scheepstypen in de 18de eeuw I 
  • Scheepstypen in de 18de eeuw II
  • Scheepstypen in de 19de eeuw I
  • Scheepstypen in de 19de eeuw II
  • De haven van Hoorn in de 18de eeuw.
  • Kalme zee  
  • Galeien met gewapende Geuzen 1574.   
  • Krantenartikel: Prima als slager eigen vlees keurt.   
  • De geschiedenis van het VOC jacht “Halve Maen”.
  • De toegang tot Hoornse haven geweigerd.
  • Het zeulen met zieken had ernstige gevolgen.
  • Laden, Lossen en Loodsen
  • Ceelverkopers of Zielverkopers.
  • Ziekten aan boord.
  • Quarantainecontrole.
  • De Schans op Texel als Ziekenboeg.
  • Het Placaat van 1720.
  • Situatie in de Havensteden.
  • Nabeschouwing.
  • Drama op de Waddenzee
8 februari 2023

Blog

Westfries Museum nieuwe aanwinsten

Meer

Onthulling naam schip Willem Barentsz

Meer

De replica VOC-schip Duyfken is weer in de vaart

Meer

Scheepstypen in de 19de eeuw II

Meer

Scheepstypen in de 16de eeuw III

Meer

Meer nieuws

Contactgegevens

ZuiderZeeHoorn.nl - Henk van Woesik
Tel.

Deel deze pagina

Contact


  • ZuiderZeeHoorn.nl - Henk van Woesik
  • woesvanh@gmail.com

Zoeken


Copyright 2023 - ZuiderZeeHoorn.nl - Henk van Woesik
Inloggen | Sitehand - Professionele vormgeving | Ziber - Responsive of Adaptive?